Kömür ile Elektrik: Modern Yaşantımız Üzerindeki Çığır Açıcı Etkileri
Elektriğin modern dünya üzerinde muazzam bir etkisi oldu. Elektriğin mümkün olmasının tek nedeni yaşadığımız dünyanın yapısı nedeniyle elektronların var olması ve nesnelerin içindeki atomların elektron kaybedip kazanabilmesidir. Elektrik basitçe elektronların bir nesneden diğerine aktarılmasıdır. Bu işlem ısı ve ışık üretebilir ve bir elektrik motoru aracılığıyla mekanik enerjiye dönüştürülebilir.
Elektronların bu özelliği, elektriğin insan toplumunun sosyal ve kültürel tarihi üzerinde devrim niteliğinde etkiye neden olmuştur. Eğer elektronlar olmasaydı ya da atomdan atoma ve nesneden nesneye hareket edemeseydi, elektrik olmazdı ve muhtemelen enerjiyi uzun mesafelere taşımak ve evde verimli bir şekilde kullanmak için daha uygun bir yöntem bulunamazdı. Elektrik olmasaydı telefon, televizyon, bilgisayar, elektrikli aydınlatma ve ısıtma olmazdı, sanayi ve ulaşımda verimli güç kullanılamazdı.
Elektriğin tarihi, en basit keşiflerin ilk önce, daha karmaşık keşiflerin daha sonra yapıldığı bir dizi buluş demektir. İnsanlığın deneyimlediği elektriğin en eski biçimleri, yıldırım gibi
doğal olarak meydana gelenler ile sürtünme yoluyla elektriğe neden olan bir nesnenin diğerine sürtünmesi gibi basit faaliyetlerden kaynaklananlardır.
Elektrikle ilgili sistematik deneyler, bilim adamlarının elektrik üretmek için basit makineler inşa etmesi ve elektrik yüklerinin pozitif veya negatif olabileceğini ve yalıtkan malzemenin
yüklü bir nesneden elektrik yükünün kaybolmasını engelleyebileceğini gösteren basit deneyler yapmasıyla başladı. Bu, deneyler elektriğin depolanmasını ve daha sonra Leyden kavanozunun icat edilmesine yol açtı.
B.Franklin, Leyden kavanozlarını kullanarak insanlığın elektrik konusundaki bilgisini daha da artıran deneyler yapabildi. Statik elektrik yaratmak daha kolay olduğundan, o zamana kadar yalnızca statik elektrik üzerinde çalışılmıştı. Elektriğin bilimsel çalışmasının başlayabilmesi için voltaik pil gibi bir pilin önceden keşfedilmesi gerekiyordu. Elektrik ile manyetizma arasındaki bağlantıyı keşfetmek ancak mevcut elektriğin üretilip üzerinde deneyler yapılabileceği zaman mümkün oldu. Elektrik akımı üretilebildiğinde, elektrik akımının pusula iğnesinin davranışını etkileyerek elektromıknatısın icadına
ve sonunda Faraday’ın elektrik motoru ve elektrik jeneratörünü icat etmesine yol açtı.
Pratik elektrik jeneratörleri ve motorları icat edildiğinde ve elektrik üretimi ekonomik hale geldiğinde, elektrik ışığının icadının da yardımıyla, elektrik kullanımı dünyada yayılmaya
başladı. Bu keşiflerin ve elektriğin insanlık için ne kadar değerli olduğu göz önüne alındığında, yeni fikirlere ve teknolojiye açık toplumlarda er ya da geç elektriğin insan ihtiyaçlarını karşılamak için kullanılması da kaçınılmaz oldu.
20. yüzyılda güvenilir bir elektrik üretim sisteminin oluşturulması, ampulün ve elektrik motorlarının icadı ile gelişmiş ülkelerin elektrifikasyonu tamamlandı. Tarihte filozof ve devlet
adamlığı kimliğini kendinde birleştirmiş iki kişiden biri olan V.İ.Lenin (diğeri Platon/Eflatun), 1920’de şöyle diyordu: “… tüm Sovyetlerin elektrifikasyonu tamamlandığında ve modern
ağır sanayi; sanayinin, tarımın ve ulaşımın teknik temeli haline geldiğinde ancak o zaman başarıya ulaşmış olacağız.”
Endüstride elektrik motorları matkaplar, taşlayıcılar, torna tezgâhları, haddehaneler, konveyör bantları ve vinçler gibi her türlü makineyi çalıştırdı. Başlangıçta fabrikalara güç
sağlayan, kayış ve kasnaklarla çalıştırılan buhar motorları; elektrik enerjisi üretimi ve elektrik motorları ile mümkün hale gelen, bir makineyi elektrik prizine takılarak oluşan esnek yapıların ortaya çıkışıyla yarışı kaybetti. Ulaşımda elektrikli, tramvaylar ve demiryolları yaygınlaştı.
Evlerde, uzakta üretilip eve iletilen elektrikle çalışan elektrik motorları, kısa sürede elektrik süpürgelerini, çamaşır makinelerini, kurutucuları, atık imha ünitelerini, gıda mikserlerini ve
bulaşık makinelerini çalıştırmaya başladı. Evdeki elektrik başlangıçta ayrıca iç mekanlar için aydınlatma sağladı. Daha sonraları klimayı, ısıtıcıları, bilgisayarları ve televizyonları çalıştırdı. Sokakların aydınlatılması ile geceleri dışarda dolaşmak daha güvenli oldu. Gece çalışma ve eğlence sektörünün gerçekleşmesine olanak sağladı. Elektrik aynı zamanda telgraf ve telefon gibi iletişim sistemlerini de çalıştırdı. Elektrikle çalışan asansörlerin kullanımı modern gökdelenlerin inşasını mümkün kıldı.
Detaylar Madencilik Türkiye Dergisi’nin 118.sayısındadır.
