2023 yılı Ekim ayı sonunda Çin’in grafit ürünlerine 1 Aralık 2023 tarihinden itibaren ihracat kısıtlaması getireceğine dair haberler gündeme bomba gibi düştü. Grafitin Avrupa Birliği, ABD ve birçok ülkenin kritik mineral, Çin’in de stratejik mineraller listesinde olması, AB’nin Çin’den ithal edilen elektrikli araçlara ithalat vergisi uygulamayı görüşmesi, ABD’nin Çin’e yüksek teknoloji çip ihracatı ile ilgili kısıtlamaların kapsamını genişletmesi sebebiyle aslında oldukça dikkat çeken bir gelişmeydi. Aslında 2006 yılından beri uygulanan geçici grafit ihracat kontrolleri tam ihracat kontrolüne dönüştürülmüş, özellikle lityum pil gibi yüksek teknoloji ürünlerinde kullanılan bazı grafit ürünleri listeye eklenerek ve daha çok demir çelik sektöründe kullanılan grafit elektrotlar listeden çıkartılmıştı. İhracat kontrol listesine eklenen ihracat izni gerektirecek ürünler;
— Yüksek Saflıkta Sentetik Grafit, Saflık: %99.9 – Sıkıştırılmış Yoğunluk: >1.73 g/cm3 – Sertlik: 30Mpa) ilgili Gümrük Tarife Kodları;
- 3801.10.00.30 – Sentetik Grafit
- 3801.90.90.10 – Yarı işlenmiş grafit ve karbon ürünleri
- 6815.19.00.20 – Elektrik dışı kullanım için Grafit ve karbon ürünler
— Doğal Grafit. İlgili Gümrük Tarife Kodları;
- 2504.10.10.00 – Pul Grafit
- 2504.10.91.00 – Yumru (Spherical) Grafit
- 3801.90.10.00 – Yüzey işlemi görmüş Yumru (spherical) grafit
- 3801.90.90.10 – Yarı işlenmiş grafit ve karbon preparatları
- 3824.99.99.40- Kimyasal ürünler ve kimyasal veya ilgili endüstrilerde kullanılan preparatlar
- 6815.19.00.20- Elektriksel olmayan grafit veya diğer karbon ürünleri
Bu değişiklikler tam olarak ne ifade etmekte ne gibi etkileri oluru açıklamadan önce tarihi kısaca hatırlayalım.
Kritik Hammadde Savaşları Nasıl Başladı?
Elbette burada sözünü ettiğimiz savaşlar askeri savaşlardan çok ticari ve ekonomik savaşlardır. Farklı türdeki kritik mineraller tarih boyunca çeşitli anlaşmazlıklara sebep olmuşlardır ama 2000’li yıllarda bunun başlangıcı 2010 yılı Senkaku Adaları Krizi’dir. Senkaku Adaları, Doğu Çin Denizi’nde bulunan beş ada ve üç adacıktan oluşan ve üzerinde herhangi bir yerleşim olmayan bir grup adadır. Bu adalar, her ne kadar Japonya’nın siyasi ve idari kontrolü altında olsa da Çin ve Tayvan tarafından da üzerlerinde hak iddia edilmektedir. Senkaku Adaları, etrafındaki münhasır ekonomik bölgede (MEB) zengin balıkçılık alanları ile önemli petrol ve gaz rezervlerine ve Doğu Çin Denizi üzerinde kontrol sağlama açısından büyük jeostratejik öneme sahiptir. Eylül 2010’da bir Çin balıkçı teknesi, Japon Sahil Güvenliği (JSG) tarafından Senkaku karasularını terk etme taleplerine direnmiş, çıkan arbedede, balıkçı teknesi iki JSG gemisine çarpmıştı. 40 dakikalık bir kovalamacanın ardından JSG, Çin balıkçı teknesine çıkarak 15 kişilik mürettebatı ve kaptanı tutukladı. Kaptan daha sonra Japon iç hukuku uyarınca yargılandı. Çin, olaya yanıt olarak çeşitli bir dizi tedbirle beraber Japonya’ya nadir toprak elementleri (NTE) ihracatını büyük ölçüde kısıtladı; yüksek teknolojiye dayalı ekonomisi NTE’lere çok bağımlı olan Japonya’nın 2009’da Çin’den tedarik ettiği NTE’ler toplam Japon NTE talebinin yüzde 80’ini oluşturuyordu. Kısa vadeli olarak, Çin, Japonya’yı hemen tutuklu balıkçılarını serbest bırakmaya zorlamak istiyordu; uzun vadeli olarak da Çin, caydırıcı ve zorlayıcı bir önlem veya cezalandırma olarak, ekonomik araç ya da üstünlüklerini kullanabileceğini göstermek istiyordu.
2023 yılına gelindiğinde ise başta ABD olmak üzere Japonya ve Hollanda Çin’e yüksek teknoloji çip yapımında kullanılan makine ve ekipmanların satışını yasaklamış, buna misilleme olarak 1 Ağustos 2023 tarihinden itibaren de Çin, çip yapımında önemli olan galyum ve germanyum ihracatını sıkı kontrol altına alma kararı almıştı. Yeni kontrol tedbirlerinde Çin, galyum ve germanyum ihracatı için özel izin alınması gerektiğine karar vermişti. Çin’in dünya galyum üretiminin %80’ini, germanyum üretiminin %60’ını gerçekleştirmesi bu piyasalardaki kısıtlamaların ciddi etkileri olacağı anlamına gelmektedir. Çip teknolojileri ile ilgili ABD’nin kapsamı genişletmesi, Çin’in hakim olduğu bir diğer ürün olan grafit için de tedbirler uygulamasını beraberinde getirdi.
Detaylar Madencilik Türkiye Dergisi’nin 115.sayısındadır.
