Cevher hazırlama tesislerinde ilk yatırım ve işletme maliyetleri en yüksek ekipmanlar değirmenlerdir. Bir cevher hazırlama tesisinde öğütme işlemleri %35 ile enerji tüketiminde en yüksek paya sahiptir. Öğütme işleminde yaygın olarak bilyalı, çubuklu ve otojen/yarı-otojen değirmenler kullanılmaktadır. Değirmen türü, öğütülmesi istenen cevherin özelliklerine, ürün giriş-çıkış tane boyutuna ve kapasiteye göre belirlenmektedir. Öğütme işleminin yüksek etkinlikte gerçekleştirilebilmesi için öğütmeye etki eden parametrelerin optimize edilmesi gerekmektedir.
Aşınmaya etki eden parametreleri belirlerken üretim kaynaklı ve kullanım kaynaklı olmak üzere 2 ayrı başlıkta belirlemek doğru olacaktır.
Üretim Kaynaklı Parametreler: Kauçuk çok aşındırıcı ve abrasif malzemelere karşı dayanımlıdır. Kauçuğa has özelliklerin iyi bilinmesi değirmenlerdeki seri ve başarılı uygulamalar için en önemli husustur. Değişik öğütme koşullarında farklı kauçuk formülasyonları gerekmektedir. Formülasyon doğrudan aşınmaya etki eden üretim kaynaklı parametrelerdendir. Vulkanizasyon sıcaklığı, vulkanizasyon süresi, kauçuk sertliği, kopma direnci gibi parametreler belirlenmiştir.
Kullanım Kaynaklı Parametreler:
- Ayrıca öğütülen madenin cinsi, miktarı, malzeme büyüklüğü, malzeme şekli,
- Kullanılan astarın geometrisi,
- Değirmenin tipleri,
- Değirmendeki bilya çapı,
- Değirmenin doluluk oranı,
- Değirmen içi kuru-sulu, bazik-asidik olması
- Firmanın değirmeni çalıştırma süresi ve sıklığı,
- Değirmenin devir hızı,
- Değirmen içi sıcaklık ve basınç,
- Değirmenden hangi hızda çıkış alındığı gibi kullanım kaynaklı parametreler belirlenmiştir.
Düşük öğütme performansı, öğütme sonrası uygulanan zenginleştirme (gravite ayırma, flotasyon vd.) ve/veya liç süreçlerini ve dolayısıyla cevher hazırlama tesisindeki metalürjik performansı olumsuz etkileyecektir. Çünkü zenginleştirme ve liç süreçlerini etkileyen önemli parametrelerin başında tane boyutu gelmektedir. Bu nedenle öğütme aşaması bir cevher hazırlama tesisindeki en önemli süreçlerden bir tanesidir.
Öğütme işleminin etkin bir şekilde gerçekleşebilmesi için cevherin ve öğütücü ortamın (bilya, çubuk vb.) dönen değirmen içerisinde belirli bir yüksekliğe taşındıktan (kaskad hareketi) sonra öğütücü ortamın merkezkaç ve yerçekimi kuvvetiyle değirmen içerisine düşerek (katarakt hareketi) cevher ile temasının sağlanması gerekmektedir. Değirmen gövdesinin aşınmaya karşı korunması ve öğütmenin gerçekleşebilmesi için gereken cevher+öğütücü ortam hareketinin sağlanması amacıyla değirmenlerin iç kısmı astar ve lifterbarlar ile kaplanmaktadır.
Değirmen astar/lifterbar malzemesi olarak döküm, çelik, seramik, polimer bazlı veya lastik (kauçuk) kullanılabilmektedir. Kauçuk astarlar, döküm/çelik astarlara göre teknik ve ekonomik açıdan önemli üstünlüklere sahiptir. Kauçuk astarlar, aşağıda sayılan üstün özelliklerinden dolayı döküm/çelik astarların yerini almakta ve günümüzde daha da yaygınlaşmaktadır.
Yazının devamı Madencilik Türkiye Dergisi 93. sayı 32. sayfadadır.
Yazının devamını buradan okuyabilirsiniz.
