Tarih boyunca insanoğlunun hayatını kolaylaştıran madenlerin başında yer alan bakır, bir çağa adını da vererek insanlığın bir dönemine damga vurmuştur. İnsanların bakır kalay birleşiminden oluşan tuncu keşfetmeleri medeniyet seviyesinde büyük ilerleme sağlarken bu devirde insanlar bakırın çok kolay şekillendirilebilen bir metal olduğunu keşfetmişler ve savaş aletlerini de tunçla imal etmişlerdir.
Tarihte bilinen en eski bakır yatakları Kıbrıs adasında yer almaktadır. Bakır, “AesCyprium” ismini ve Cu simgesini bu adanın adından almıştır. Anadolu’da bakır madenciliğinin tarihi günümüzden yaklaşık 10.000 yıl öncesine kadar uzanmaktadır. Bakır; İğne, kanca gibi küçük aletlerin yanı sıra süs eşyası yapımında da kullanılmıştır.
Mısır ve İran gibi çok eski yerleşim bölgelerinde ise 4.500’lü yıllara uzanan bir kullanım tespit edilmiştir. Bakır boru, eski Mısırlılar tarafından M.Ö. 2750 yıllarında su taşımak için kullanılmıştır. Bu örnekler daha sonraları Romalılar tarafından benimsenmiş ve özellikle bakır su deposu uygulamalarına rastlanmıştır. En eski bakır tesisat örnekleri ise M.S. 79 yılında Vezüv Yanardağının yerle bir ettiği Herculaneum arkeolojik şehrindedir.
Dünyada 100’den fazla bakır minerali bilinmesine rağmen ekonomik değeri olan cevher mineralleri daha azdır. Bunların başlıcaları kalkopirit, kalkosin, enarjit, bornit ve eksojen ortamda ise malahit ve azurittir. Bakır cevherinin kullanım alanlarına göre işletilebilirlik sınırı çok çeşitlidir. Ayrıca yatağın büyüklüğü de bu sınırı belirleyen bir faktördür. Avrupa’da en alt işletme sınırı yüzde 1,5 olup çok büyük yataklar için bu sınır yüzde 0,5 olabilmektedir. Yüzde 0,3 bakır içeren yataklar ise potansiyel yataklar olarak düşünülmektedir. Günümüzde dünya bakır üretiminin 4’te 3’ü yerüstü işletmelerinden gerçekleştirilmektedir.
Günümüzde demir ve alüminyumun ardından en fazla tüketilen üçüncü metal bakır olup elektrik ve ısı iletkenliği son derece yüksek olduğu için endüstride pek çok uygulama alanı bulmaktadır. Bakır; elektrik ve dağıtım, tesisat, haberleşme, inşaat, elektronik, motor, savunma, otomotiv, havacılık ve uzay, sağlık alanlarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Bakır, endüstriyel metaller arasında en iyi iletkenliğe sahip olanıdır. Yüksek, orta ve düşük voltaj güç kablolarında, enerji tasarruflu jeneratör, motorlar, transformatörler ve yenilebilir enerji üretim sistemlerinde etkin olarak kullanılmaktadır. Bakırın diğer etkin iletken metallere göre daha güçlü, korozyona ve sünmeye daha dirençli olması, elektrik ve enerji sektöründe vazgeçilmez bir yerde olmasını sağlamaktadır. İletişim sektöründe de bakırın önemi büyüktür. Ayrıca bakır mikroişlemcilerin daha az enerji ile çok daha yüksek hızlarda işlem yapabilmesini sağlamaktadır.
Gelecek yıllarda insan hayatına daha çok girmesi beklenen elektrik motorlarının kullanımının artmasıyla, gelecek dönemde bakırın kullanımında da artışlar olması kaçınılmaz olacaktır.
Yazının devamı Madencilik Türkiye Dergisi 93. sayı 68. sayfadadır.
Yazının devamını buradan okuyabilirsiniz.
