Sanayi Devrimi tarihte önemli dönüm noktası olurken günlük yaşamın neredeyse her yönünü etkiledi. Özellikle ortalama gelir ve nüfus, benzeri görülmemiş ölçüde büyüdü. İktisat tarihçileri, Sanayi Devrimi’nin en önemli etkisinin, Batı dünyasındaki genel nüfusun yaşam standardının tarihte ilk kez istikrarlı bir şekilde artması olduğunu söylerken, Sanayi Devrimi’nin maddi ilerleme açısından yalnızca insanlığın tarımı benimsemesiyle ve hayvanların evcilleştirilmesiyle karşılaştırılabilecek ölçüde en önemli olay olduğu konusunda hemfikirdir.
“Modern Ekonomik Büyüme Çağı – Sanayi Devrimi” olarak adlandırılan olay zamanla dünyaya kademeli olarak yayılmıştır. Çok sayıda iktisatçının katkıda bulunduğu, Sanayi Devrimi’ne ilişkin modern literatür bir dizi zor ve derin soruyu yanıtlamaya çalışmaktadır. Örneğin;
1. İnsanlık tarihinin bir noktasında Sanayi Devrimi kaçınılmaz mıydı?
2. Sanayi Devrimi neden on sekizinci yüzyılda Britanya’da ortaya çıktı?
3. Sanayi Devrimi ne kadar ‘devrimci’ydi?
4. İkinci binyılın başlarındaki teknolojik liderliği göz önüne alındığında, Çin neden Batı Avrupa’dan önce Sanayi Devrimi yaşamadı?
5. Global ölçekte ekonomideki genel durgunluğun uzun tarihsel dönemini nasıl açıklayabiliriz?
6. Sanayi Devrimi’nin temelleri hangi kültürel, coğrafi, kurumsal, politik, ekonomik veya teknolojik faktörlerde aranmalıdır?
7. Ülkeler ve bölgeler arası büyük ayrışmanın tohumları onsekizinci yüzyıldan önce mevcut muydu?
8. Sanayi Devrimi’nin zamanlaması ve mekânı açısından yeni fikirler ne kadar önem taşır?
9. Sanayi Devrimi neden dünyanın bazı ülkelerine ve bölgelere diğerlerinden daha hızlı yayıldı?
10. Daha fazla ülke ekonomik kalkınmanın yürüyen merdivenine katılırken, dünya bir bütün olarak gelecekte modern ekonomik büyümeyi fiziksel olarak sürdürmeye devam edebilir mi?
Britanya ekonomisinin büyümesi tarihsel olarak benzersiz ve uluslararası açıdan dikkat çekiciydi. Pamuklu tekstil endüstrisinin 1760’tan sonraki büyümesi “olağanüstü” oldu. Ancak 1770’te pamuk ve demir-çelik sektörleri endüstriyel üretimin yalnızca yüzde onunu oluşturuyordu ve toplam GSYİH içinde küçük bir oranı vardı. Bu nedenle Britanya ekonomisinin genel büyüme oranı yirminci yüzyıl standartlarına göre nispeten düşük kaldı ve hiçbir zaman Asya kaplanlarının günümüzdeki olağanüstü mucizevi büyüme oranlarına yakın olmadı. Ancak Britanya ekonomisinin Sanayi Devrimi sırasındaki büyüme oranı, daha önceki tüm tarihsel deneyimlerle karşılaştırıldığında kesinlikle etkileyiciydi.
Sanayi Devrimi’nin kesin başlangıcı, dönemlere ayrılışı ve ekonomik ve sosyal değişimlerin hızı gibi hususlar, tarihçiler arasında hâlâ tartışılıyor. E. Hobsbawm, Sanayi Devrimi’nin Britanya’da 1780’lerde başladığını ve 1840’lara kadar tam olarak hissedilmediğini savunurken, T. S. Ashton bunun kabaca 1760 ile 1830 arasında gerçekleştiğini savundu. Hızlı sanayileşme Britanya’da ilk olarak 1780’lerde mekanize tekstil eğirme endüstrisinde buhar gücünün yaygın kullanılmasıyla başladı. 1800’den sonra ise demir- çelik üretiminde yüksek oranlarda büyüme gerçekleşti. 19. yüzyılın başlarında Belçika, Fransa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde önemli tekstil, demir-çelik ve kömür üretim merkezleri ortaya çıktı ve daha sonra endüstri Almanya’da gelişti.
Sanayi Devrimi’nin mekanize eğirme ve dokuma gibi ilk yeniliklerinin benimsenmesi piyasa doygunlaştıkça yavaşladı. Buhar gücünden yararlanan lokomotif ve gemiler ile sıcak hava enjeksiyonu ile demir ergitme gibi farklı yenilikler, pahalı olmaları sonucu hızlı yaygınlaşamadı. 1830’lardan 1850’ların başlarına kadar ekonomik durgunluk meydana geldi. 1850’lerde yaygın olarak kullanılmaya başlanan elektrikli telgraf gibi bazı yeni teknolojiler, ekonomide yüksek büyüme oranları sağlayacak kadar güçlü değildi.
18. yüzyılın ortalarına gelindiğinde Britanya, Kuzey Amerika ve Karayipler’deki kolonileriyle küresel bir ticaret imparatorluğunu kontrol eden dünyanın önde gelen ülkesi oldu. Britanya, özellikle Doğu Hindistan Şirketi’nin faaliyetleri aracılığıyla Hindistan yarımadasında büyük
askeri ve siyasi hegemonyaya sahipti. Küresel ticaretin gelişmesi Sanayi Devrimi’nin nedenleri arasında baş rollerden biri oldu.
İkinci Sanayi Devrimi olarak adlandırılan dönemdeki hızlı ekonomik büyüme ise bir grup farklı yenilikten kaynaklanarak, 1860’den sonra ortaya çıkmaya başladı. Bu yenilikler arasında yeni çelik üretim prosesleri, fabrikalarda seri üretime yol açan montaj hatları, elektrik şebeke sistemlerinin yaygınlaşması, makina ve aletlerin büyük ölçekli üretimi ve buhar gücüyle çalışan fabrikalarda giderek daha gelişmiş makinalaların kullanılması yer aldı.
Detaylar Madencilik Türkiye Dergisi’nin 116.sayısındadır.
